Zombiler, dizi ve filmlerde çokça yer etmiş ve dünyanın kıyametine yol açacağı düşünülen yaratıklar olarak bilinir. Bu senaryolara göre zombilerin bir numaralı yaşama devam şekli, insanları kemirerek kan ve salya yoluyla virüslerini avladığı insana iletmektir. Bundan sonra insan beyni de virüsler yüzünden artık zombi gibi çalışmaya başlar. Sonunda zombiler insanları kullanıp aynı kendisi gibi birçok zombi bebek yapmış olur ve bunlar dünyaya yayılır. Enfekte olmamış insanlar kendi türünü ve dünyayı kurtarmak için zombilerle ölüm-kalım mücadelesine girişir, filmin senaristine bağlı olarak da geliştirdiği farklı farklı yöntemler olur.Aslında gerçek hayatta da böcekler arasında filmleri aratmayacak zombi hikâyeleri vardır. Mesela bir tür parazitoit arı ile hamam böceği arasındaki kıyasıya savaş da buna örnek verilebilir. Parazitoit arısı, bebeklerine yem etmek için hamam böceğini yaşayan bir ölüye döndürmeye çalışır; hamam böceği de tabii ki buna karşı kendini savunmaya çalışır. Böcek dünyasının da, kendilerini kurtarmak açısından, zombilerle savaşan insanlardan pek geri kalan yanı yoktur aslında.
Mücevher arısı ve Amerikan hamam böceğinin karşılaşması
Peki bu zombileşme olayı tam olarak nasıl oluyor? Mücevher arısı isminde bir parazitoit türünün dişisi, çiftleştikten sonra karnında oluşan minik yumurtalarını içeren sıvıyı, iğnesiyle Amerikan hamam böceğine aktarır ve minik yumurtalar bu canlı ortamdan beslenir, hamam böceği içerisinde büyüyerek gelişir ve sonunda da böceği öldürerek yetişkin bir mücevher arısı olarak içinden çıkarlar. Bu yeni arılar da kendilerine eş bulup çiftleşerek kendi yavrularını beslemek için başka bir hamam böceğinin peşine düşerler ve yaşamlarını bu şekilde sürdürürler. Hamam böceği ise yumurtaları vücudunda taşırken aslında son ana kadar canlıdır ama içindeki yumurtalar onu diri diri yedikleri için de yaşayan bir ölü yani zombidir aslında.
Esasında anne mücevher arısı avına saldırma ve onu bir yumurta taşıyıcısına (konak) dönüştürme işlemini aşağıdaki resimden de takip edilebilecek şekilde 10 aşamada yapar:1. Önce avını gözüne kestirir2. Sonra mandibül denen kıskaçlı ağzıyla hamam böceğini toraksından (böceğin boyun ve karın arasındakiyeri) yakalar ve iğnesini buraya batırır3. İkinci kez iğnesini bu kez kafa bölgesine batırır
4. Avını bırakır ve izlemeye başlar5. Avının yanına gider ve anteninden birini keser6. Buradan akan sıvıyla biraz beslenir7. Kendisine yuva arar8. Bulduğu yuvaya hamam böceğini taşır9. Hamam böceğinin içine yumurtalarını bırakır10. Yuvanın girişini etrafta bulduğu taşlarla kapatır
Mücevher arısının hamam böceğini zombiye dönüştürme aşamaları
Bu aşamalardaki iğnelemelerin amacı avı felç etmektir. Antenini ısırmasının nedeni ise buradaki sıvı ile beslenerek aslında karnındaki yumurtaları beslemektir. Bu işlemlerden sonra hamam böceğinin huyu suyu değişmeye başlar ve sadık bir yumurta taşıyıcısına ve yumurtalar için yürüyen bir yemeğe dönüşür. Yumurtalar da hamam böceğinin içinde beslene beslene büyür, gelişir ve yetişkin birer parazitoit arı olup yukarıdaki resimdeki gibi hamam böceğinin vücudunu parçalayarak çıkar ve uçar giderler.Vanderbilt Üniversitesi’nden biyolog Ken Catania’nın gözlemi ise hamam böceği açısından gerçekleşen bu talihsiz ve hazin tablonun her zaman böyle olmadığı şeklinde. Arının hamam böceğini gözüne kestirdiği birinci aşama ile toraksına ilk iğne darbesini indirdiği ikinci aşama arasındaki zamanda, hamam böceği önce davranarak; hızlıca arıyı yandan bir süzüp kuvvetli bir karate darbesiyle arıyı alaşağı edebildiği gözlemlenmiş.Biyolog Catania, av ve avcı arasındaki bu etkileşimi, ultra yavaş hızlı videografi teknikleriyle yakından gözlemledi. Bu videolarda hamamböceği, saldırganını caydırmak için sivri dikensi uzantılara sahip arka bacağını; çivili sopalar gibi kullanarak parazitoit arıya hızlı bir darbe indiriyordu. Yapılan gözlemlere göre bu savunma sistemi, saldırıya uğramak üzere olan yetişkin hamam böceklerinin yüzde 63’ünde başarılı bir şekilde avcısını geri püskürttü. Genç hamam böcekleri ise yetişkinler gibi başarılı olamadı ve bu böcekler arı iğnesiyle tanışmak durumunda kaldılar.Catania’ya göre hamam böceğinin savunması eskrimdeki “en garde” (vuruşmaya başlamadan önceki tetikte duruş hareketi) gibi başlıyor. Burada hamam böceği antenini arının yönünde hareket ettirir, yaklaşan hareketi izler ve ani bir hareketle arının başına ve gövdesine tekmesini savurur. Saldırıya karşı gardını alan Amerikan hamam böceği ve sonunda caydırıcı tekmeyi tadan mücevher arısı.
https://www.youtube.com/watch?v=hGtphQo5gLY(Video kaynağı; Vanderbilt University)Yukarıdaki videonun başında zombilerden kaçan bu abimiz, Amerikan hamam böceklerinin avcısından kaçış yöntemini bilmiyordu. Parazitoid arının sapladığı iğnesi, hamam böceğini zombiye dönüştürür, yani, arının uysal bir yumurta taşıyıcısına ve larvaları (yavruları) için yemek haline dönüşür… Hamam böceği, arının bu saldırısına karşı ise hızlı bir şekilde saldırganın yüzünü tekmeleyebilir ve bu sayede iğnelere sahip arka bacağı mükemmel bir silaha dönüşmüş olur.Hamam böceğinin bu savunması olmazsa yüzde 14'lük bir hayatta kalma oranının olduğu ve bu savunma stratejisini kullandığında ise yüzde 60'lık bir hayatta kalma oranına sahip olduğu görülmüştür.Kaynaklar; IndependentScientific AmericanKitap 1: Keasar T, Sheffer N, Glusman G, Libersat F (2006). Host-handling behavior: an innate component offoraging behavior in the parasitoid wasp Ampulex compressa. Ethology 112(7): 699-706.Kitap 2:Catania KC (2018). How Not to Be Turned into a Zombie, Brain Behav Evol. 92(1-2):32-46.