Bilim ve felsefe arasındaki sıkı tarihsel bağlantılara rağmen, günümüz bilim insanları felsefeyi çoğu zaman bilime göre tamamen farklı, hatta düşmanca algılar.National Acedemy of Sciences'de yayımlanan 5 Mart 2019 tarihli bir makalede felsefe ve bilim arasındaki bağa değinildi. Felsefe ve fen bilimleri teknikleri uzmanı Lucie Laplane ve ekibi, çalışmayı yürüttü. Araştırmacılar, felsefenin bilime olan katkısının en az dört şekilde olabileceğini söylüyor; bilimsel kavramların netleştirilmesi, bilimsel varsayımların veya yöntemlerin eleştirel değerlendirmesi, yeni kavram ve teorilerin formülasyonu ve farklı bilimler arasındaki diyaloğun geliştirilmesi.
Kavramsal açıklama ve kök hücreler
Öncelikle belirtmek gerekir ki felsefe kavramsal açıklama sunar. Kavramsal açıklamalar, bilimsel terimlerin kesinliğini ve faydasını arttırmakla kalmaz, aynı zamanda yeni deneysel araştırmalara yol açar. Çünkü verilen bir kavramsal çerçevenin seçimi, deneylerin nasıl tasarlandığını şiddetle sınırlar. Kök hücrelerin tanımı buna iyi bir örnek. Felsefe, özellikleri araştırmak için uzun bir geleneğe sahiptir ve bu geleneğin içinde kullanılan araçlar, kök hücreleri tanımlayan özelliği “köklülük” olarak tanımlamak için son zamanlarda uygulanmıştır.Kök hücre ve kanser biyolojisi araştırmacısı Hans Clevers, bu felsefi analizin onkoloji ve kök hücre biyolojisindeki önemli semantik ve kavramsal problemleri vurguladığını, ayrıca, bu analizin deney için kolayca uygulanabileceğini de öne sürüyor. Aslında, kavramsal açıklamanın ötesinde, bu felsefi eserin onkolojideki kanser kök hücreleri vakasında gösterildiği gibi gerçek dünyadaki uygulamaları da var. Kanser kök hücrelerini veya bunların mikro-ortamlarını hedef alan ilaç geliştirmeyi amaçlayan araştırmalar aslında farklı tür köklülüklere dayanır ve bu nedenle kanser türüne bağlı olarak farklı başarı oranlarına sahip olabilir. Ayrıca, tüm kanser türlerini kapsamayabilir çünkü mevcut tedavi stratejileri, köklülüğün sistemik tanımını dikkate almaz. Bu nedenle, her bir dokuda ve kanserde bulunan sapma türünün belirlenmesi, anti-kanser tedavilerinin gelişimini ve seçimini yönlendirmede faydalı. Uygulamada, bu çerçeve içsel kanser kök hücre özelliklerinin hedeflenmesini, bunların mikroçevrelerini ve immün kontrol noktalarını birleştirerek olası tüm köklülük türlerini kapsayan kanser tedavilerinin araştırılmasını sağladı.Ayrıca, bu felsefi çerçeve son zamanlarda organoidlerin araştırılmasında uygulandı. Çeşitli kaynaklardan elde edilen organoidlerle ilgili deneysel verilerin bir incelemesinde, Picollet-D’hahan ve ekibi bir organoid oluşturmayı bir eğilim özelliği olarak tanımladı. Bu tür bir eğilimi olan hücrelerin kendine özgü özelliklerini ayırt etmek için, bu grup şu anda organoid oluşumundaki hemen hemen her insan geninin rolünün araştırılmasını sağlayan yüksek verimli işlevsel genomik yöntemler geliştiriyor.
İmmünojeniklik ve mikrobiyom
Kavramsal açıklamadaki rolünü tamamlayan felsefe, bilimsel varsayımların eleştirisine katkıda bulunabilir ve hatta ampirik araştırmalar için yeni yollar belirlemeye yardımcı olacak yeni, test edilebilir ve tahmine dayalı teorilerin formüle edilmesinde proaktif olabilir. Örneğin, bağışıklık sisteminin antijenik ögelerinin ani değişikliklerine yanıt verdiği öne sürülerek kendi kendini tamamlayan yeni bir teorik çerçevenin -süreksizlik teorisinin- temeli oluşturulmuştur. Bu teori, otoimmün hastalık, tümörlere immün yanıtlar ve kronik olarak eksprese edilen ligandlara immünolojik tolerans dahil olmak üzere birçok önemli immünolojik olaya ışık tutuyor. Süreksizlik teorisi, kemoterapötik ajanların kanserde immüno-modülasyon üzerindeki etkilerini araştırmaya yardımcı olan ve doğal öldürücü hücrelerin fenotiplerini sürekli olarak nasıl değiştirdiklerini ve ligandlarla etkileşimleri yoluyla vücuda toleransı sağlayacak şekilde nasıl fonksiyon gösterdiklerini ortaya koyan birçok soruya uygulanıyor. Teori ayrıca immün sistemi baskılanmış bireylerde tekrarlanan aşıların sonuçlarını açıklamaya yardımcı oluyor ve immün aktivasyonun dinamik matematiksel modellerini sunuyor.
Bilişsel bilimi etkilemek
Biliş ve bilişsel sinirbilim çalışmaları, felsefenin bilim üzerindeki derin ve uzun süreli etkisinin çarpıcı bir gösterimini sunmaktadır. İmmunolojide olduğu gibi, filozoflar etkili teorileri ve deneyleri formüle etmiş, belirli araştırma programlarını başlatmaya yardımcı olmuş ve paradigma değişimlerine katkıda bulunmuştur. Ancak etkinin ölçeği immünoloji olgusunu küçültür. 1960'lı yıllarda felsefenin, davranışçılıktan bilişselliğe ve hesaplamacılığa geçiş sürecinde bir rolü vardı. Belki de en görünür olanı, filozof Jerry Fodor tarafından önerilen zihin modülerliği teorisi olmuştur. Modülerlik, zihinsel fenomenlerin farklılaşmamış tek bir süreçten değil, farklı süreçlerin işleyişinden kaynaklandığı fikrini taşır. Bu güne kadar, Fodor’un teorisi, bilişsel gelişim ve evrimsel psikoloji, yapay zeka ve bilişsel antropoloji gibi bilişsel bilim ve sinirbilim alanlarında birçok ampirik araştırma ve teori için şartları belirliyor.Felsefe ayrıca bilişsel bilim alanındaki sorunlu ya da eski varsayımları benimseyerek bilimsel değişimi yönlendirmeye yardımcı olmuştur. Zihin, zeka, bilinç ve duygu kavramları, farklı alanlarda, her zaman anlamlarını çok az bir şekilde kabul ederek her yerde kullanılır. Yapay zeka mühendisliği, zihinsel durum değişkenlerinin psikolojik teorilerini inşa etmek ve bilinci ve duyguyu araştırmak için sinirbilim araçlarını kullanmak, özünde eleştirel ve disiplinler arası diyalog için kavramsal araçlar gerektirir; bunlar, felsefenin tam olarak sağlayabileceği araçlar.
Felsefe ve bilimsel bilgi
Yaşam bilimlerinde, felsefi etki evrimsel fedakarlık gibi çeşitli konularda önemli bir rol oynamıştır. Biyosferdeki mikropların baskınlığı, gen tanımı gibi konularda felsefenin katkısı büyüktür. Aynı şekilde, fizikte zamanın tanımı gibi temel sorular filozofların çalışmaları ile zenginleştirilmiştir. Örneğin, Cambridge Üniversitesi Felsefe bölümü Profesörü Huw Price tarafından yapılan zamansal tersinmezlik ve filozof David Lewis'in kapalı zamansal eğrilerinin analizi fizikte kavramsal karışıklığı gidermeye yardımcı olmuştur.Bu örneklerden ve birçoğundan ilham alarak, felsefeyi ve bilimi bir süreklilik üzerinde konumlanmış olarak görüyoruz. Felsefe ve bilim mantık, kavramsal analiz ve sıkı argümantasyon araçlarını paylaşır. Yine de filozoflar bu araçları, araştırmacıları pratik etmek için günlük faaliyetlerinde sıkça karşılayamayacakları titizlikle, özgürlükle ve teorik soyutlama dereceleriyle kullanabilir. İlgili bilimsel bilgiye sahip filozoflar daha sonra yukarıdaki örneklerin gösterdiği gibi teoriden deneye, bilim kurumunun her seviyesinde bilimin ilerlemesine önemli ölçüde katkıda bulunabilir.
Pratikte araştırmacılar ve filozoflar arasındaki işbirliğini nasıl kolaylaştırabiliriz?
İlk bakışta çözüm açık görünebilir; her topluluk diğerine doğru bir adım atmalı. Yine de bunu kolay bir iş olarak kabul etmek bir hata olur. Engeller çok. Şu anda, önemli sayıda filozof bilimi küçümsüyor ya da bilimin çalışmalarıyla olan ilgisini görmüyor. Araştırmacılarla diyaloğu tercih eden filozoflar arasında bile çok azı bilim hakkında yeterince bilgiye sahip. Az sayıda araştırmacı ise felsefi içgörünün getirebileceği faydaları anlıyor. Bu zorlukların üstesinden gelmek için, kolayca uygulanabilecek bir dizi basit önerinin bilim ve felsefe arasındaki boşluğu kapatmaya yardımcı olabileceği düşünülüyor;
- Bilimsel konferanslarda felsefeye yer açılmalı. Bu, araştırmacıların, filozofların kendi araştırmalarına yönelik görüşlerinin potansiyel yararlılığını değerlendirmek için çok basit bir mekanizmadır. Karşılıklı olarak, daha fazla araştırmacı felsefe konferanslarına katılabilir.
- Bilimsel laboratuarlarda ve bölümlerde filozofları ağırlamak bir diğer yöntem. Bu, filozofların bilimi öğrenmesi ve daha uygun ve temelli analizler sunması ve araştırmacıların felsefi girdilerden yararlanmaları ve daha genel olarak felsefeye alışmaları için güçlü bir yoldur ve felsefenin bilim üzerinde hızlı ve somut bir etkisi olmasına yardım etmenin en etkili yolu olabilir.
- Doktora öğrencilerinin bir araştırmacı ve bir filozof tarafından eş denetimi, iki alanın çapraz beslenmesini mümkün kılmak için mükemmel bir fırsat olabilir. Hem deneysel olarak zengin hem de kavramsal olarak titiz olan tezlerin üretimini kolaylaştırır ve bu süreçte yeni nesil filozof-bilim insanlarını eğitir.
- Bir diğer yöntem ise, bilim ve felsefede dengelenmiş, aralarında gerçek bir diyalog geliştiren müfredatlar oluşturulması. Bilim alanındaki öğrencilere, modern bilimin kavramsal zorlukları için kendilerini daha iyi güçlendirecek bir perspektif sunabilir ve filozoflara bilim üzerindeki etkilerini en üst düzeye çıkaracak bilimsel bilgi için sağlam bir temel sağlayabilir. Bilim müfredatı, bilim tarihinde ve bilim felsefesinde bir sınıf içerebilir. Felsefe müfredatı bir bilim modülünü içerebilir.
- Bilim ve felsefe okumak. Örneğin, hem bilim hem de felsefe katkılarının tartışıldığı dergi kulüpleri, felsefe ve bilimi bütünleştirmek için etkili bir yoldur.
Kaynak; PNAS