Hayvanlarda alet kullanımı istisnaidir; kargalar, yunuslar, filler, su samurları, ahtapotlar, bazı kuş türleri ve konumuz olan şempanzeler (genel olarak primatlar) bu gruba girer.
Şempanzelere böcekleri avlamayı öğretirseniz, şempanzeleri ömür boyu beslemiş olursunuz. Keza avlanma aletlerini kullanmanın daha iyi bir yolunu öğretirseniz, evrimin seyrini değiştirebilirsiniz. Çoğu vahşi şempanze için alet kullanımı yaşamın önemli bir parçasıdır. Ancak bu becerileri öğrenmek basit bir başarı değildir. Vahşi şempanzeler, aletleri birbirleri ile paylaşır ve bu davranış, daha önceki çalışmalarda bir öğretim şekli olarak aktarılmıştı.
Washington Üniversitesi, Miami Üniversitesi ve Franklin & Marshall Koleji'ndeki araştırmacılar tarafından yürütülen yeni bir çalışmada, şempanzelerin, ak karıncaları (termit) toplamak için aletlerini acemilerle paylaşma olasılığının daha yüksek olduğu bulundu. Çalışma, Wildlife Conservation Society, Lincoln Park Zoo ve Jane Goodall Institute ile ortaklaşa yürütüldü. Makale, Proceedings of the National Academy of Sciences'da 23 Aralık'ta yayımlandı.
Çalışma, şempanzelerin insan kültürel yeteneklerinin evriminde potansiyel rolü olan prososyal (işbirliği / paylaşma) davranış kapasitesini aydınlatmaya yardımcı oluyor. Çalışmanın baş yazarı University of Miami'den arkeolog Doç. Dr. Stephanie Musgrave, çalışmanın bulgularına ilişkin açıklama yaptı: "İnsan olmayan primatların genellikle, anneleri veya diğer uzman alet kullanıcılarından doğrudan yardım alarak, başkalarını izleyerek ve kendi başlarına pratik yaparak araç becerilerini öğrendikleri düşünülmektedir. Buna karşılık, bu araştırmadan elde edilen sonuçlar, sosyal öğrenmenin, görevin ne kadar zor olduğuna bağlı olarak değişebileceğini göstermektedir; daha zor görevler sırasında, anneler aslında öğretme işlevi gören davranışlar da dahil olmak üzere daha aktif bir rol oynayabilir."
50 yılı aşkın süredir şempanzelerin alet kullanımını inceliyorlar
1960'lı yıllarda primatolog Dr. Jane Goodall ile başlayarak, araştırmacılar, Tanzanya'daki Gombe Stream Research Center'da uzun yıllardır şempanzelerin alet kullanımını inceliyor. Gombe şempanze çalışması, vahşi doğada hayvan davranışlarının en uzun süren çalışmalarından biridir. Bu yıl, araştırmacıların, şempanzelerin en karmaşık alet kullanım davranışlarını belgelediği Goualougo Üçgeni'ndeki (Kongo Cumhuriyeti) şempanzelerin çalışmasının ise 20'nci yılı.
Çalışmanın farkı, iki vahşi şempanze popülasyonu arasında kültürel aktarım süreçlerinin nasıl farklı olabileceğini doğrudan karşılaştırmak için standart yöntemler uygulamasıdır. Her iki popülasyonda da şempanzeler aynı kaynağı hedeflemek için aletler kullanır ancak görevin karmaşıklığı bakımından farklılık gösterir.
Musgrave, bu çalışmanın bulgularının birkaç yönden önemli olduğunu söyledi: "Birincisi, şempanze popülasyonları sadece alet kullanma davranışlarının karmaşıklığında değil, aynı zamanda bu davranışları destekleyen sosyal mekanizmalarda da değişebilir. İkincisi, şempanzelerde yardım etme kapasitesi, daha önce değerlendirilenlerden daha güçlü ve daha esnek olabilir."
Şempanzelerde alet kullanma kültürünün aktarımı
Farklı şempanzeler farklı türde araçlar kullanır. Ayrıca şempanzeler bu kısmi becerileri öğretmeyi kolaylaştırmak için kişiselleştirebiliyor.
Bu çalışmada, araştırmacılar termit toplama sırasında şempanzeler arasında alet paylaşımını inceledi. Goualougo Üçgeni'ndeki nüfusu Tanzanya Gombe'deki nüfusla karşılaştırdılar. Termitler ve diğer böcekler, yabani şempanzelerin beslenmesinde önemli bir yağ ve protein kaynağıdır. Her iki bölgedeki şempanzeler, termitleri toplamak için balıkçılık aletleri tarzı araçlar kullanır ancak Goualougo şempanzeleri sırayla birden fazla farklı türde araç kullanır. Ayrıca belirli bitki türlerinden araçlar yapan Goualougo şempanzeleri, aletleri verimliliklerini artırmak için özelleştirebiliyor. Araştırmacılar, bu iki popülasyon arasında termit toplarken alet paylaşımı olasılığı ve alet türlerinde farklılıklar buldu.
Alet kullanımı görevlerinin daha karmaşık olduğu Goualougo'da alet paylaşma oranı Gombe'den üç kat daha yüksekti ve Goualougo annelerinin bir isteğe yanıt olarak bir aleti paylaşma olasılığı daha yüksek çıktı. Ayrıca, Goualougo'daki anneler genellikle alet isteklerine, yavrulara aktif olarak bir alet vererek cevap verdi. Bu tür aktif paylaşımlar, Gombe'de hiç gözlenmedi. Her iki popülasyondaki yavruların aletlere benzer taleplerde bulunduğu düşünüldüğünde, bu farklılıklar Goualougo'daki annelerin aslında alet sağlama konusunda daha istekli olduklarını gösteriyor.
Şempanzeler ve kültürleri tehlikede!
Lincoln Park Hayvanat Bahçesi'ndeki Maymunların İncelenmesi ve Korunması Merkezi müdürü Stephen Ross, “Şimdiye kadar, şempanzelerde prososyal yardım temel olarak esaret altında veya yaban hayatında farklı yöntemler kullanılarak incelenmiştir. Bu çalışma, şempanzelerin bağlama göre esnek bir şekilde yardımcı olabileceğini gösteriyor." dedi.
Şempanze alet kullanma geleneklerinin nesiller boyunca nasıl aktarıldığını anlamak, insanlardaki karmaşık kültürel yeteneklerin evrimsel kökenleri hakkında fikir verebilir. Musgrave, bu konuda konuştu: "İnsan evriminde, türümüzün, taklit gibi mekanizmalar yoluyla becerileri aktardığı düşünülür. Ancak, bu kabiliyetlerin evrimsel kökenleri belirsizliğini koruyor. Araştırmalarımız, karmaşık beceriler edinmede başkalarına yardımcı olma eğiliminin, -kısmen de olsa- yaşayan en yakın akrabalarımızla paylaştığımız kabiliyetler üzerine gelişebileceğini göstermektedir."
Araştırmacılar, şempanzelerin kültürlerinin korunmasına dikkat çekerek, şempanzelerin tehlikede olduğunu söyledi. Yaban Hayatı Koruma Derneği Orta Afrika Programı yöneticisi Emma Stokes, "Şempanzeler ve kültürleri tehlikede. Son araştırmalar insan faaliyetinin şempanze kültürlerinin hayatta kalmasını engellediğini gösteriyor. En yakın yaşayan akrabalarımızı incelemek, kültürel davranışların evrimsel kökenleri hakkında fikir sahibi olmak için eşsiz bir fırsat sunuyor. Ancak bu, maymunları ve yaşam alanlarını korumaya yönelik uzun vadeli girişimlere bağlı." dedi.
Kaynak;
