Orta Jura dönemi dinozorlarına yeni bir bakış sağlayan bir çalışma Scientific Reports‘ta yayımlandı. 11 Aralık günü yayımlanan çalışma, Orta Jura’da yaşadığı düşünülen Tetanurae dinozorları hakkında bilgiler sağlıyor.
Araştırmacılar, Orta Jura’nın erken evrelerinden kalan en eksiksiz dinozor iskeletini tanımladı. Örnek, Tyrannosaurus Rex’i de içeren bir çift ayaklı dinozor grubu olan Tetanuraelara atfediliyor.
Tetanurae, megalosauroidler, allosauroidler, tyrannosauroidler, ornithomimosaurs, maniraptorans ve kuşlar da dahil olmak üzere çoğu theropod dinozorunu içeren bir dinozor grubudur.
Sürüngenler devri olarak da bilinen mesozoik zaman Triyas, Jura, Kretase olarak üç döneme ayrılır. Triyas 251-199 milyon yıl önceyi, Jura 199-145 milyon yıl önceyi, Kretase’de 145- 65 milyon yıl önceyi kapsar.
Mesozoik zamanda dünya coğrafyasında hareketlilik devam etti. Tek kıta olan Pangea ilk zamanlarda bütünlüğünü korurken dönemin sonuna doğru Lavrasya ve Gondvana olarak tekrar ayrıldı. Bunun devamında kıtalar daha küçük parçalara ayrılarak günümüzdeki konumlarına yaklaştı. Ayrılan kıtalar canlılar için farklı yaşam ortamları oluşturdu. Böylece canlı çeşitliliğinde de artış görüldü.
Mesozoik dönemde iklim genelde sıcak ve tropik özellikteydi. Bir önceki dönemin sonunda başlayan sıcaklık ve kuraklık Triyas döneminde de devam etti. Jura ve Kretase dönemlerindeyse iklim daha yumuşak ve nemliydi.
Trias’ın sonunda gerçekleşen küçük bir yok oluş, Jura’da dinozorların yayılmasına fırsat verdi. Dinozorlar çeşitlenip gelişti, dev boyutlara ulaştı. Jura’nın başında Diplodocus ve Apatosaurus gibi devasa sauropod dinozorlar çeşitlendi. Allosaurus ve Compsognathus gibi etçil theropodlar da sayıca bollaştı. Kuş benzeri dinozorlar yaygınlaşırken, Archaeopteryx gibi dinozor benzeri ilkel kuşlar dönemin sonunda ortaya çıktı.
Dinozorlar karada hüküm sürerken, bilinen en büyük uçan omurgalılar olan teruzorlar gökyüzünde yaygınlaştı. İhtiyozorlar, plesiyozorlar ve dev deniz timsahları, denizlerde sürüngen hanedanın temsilcileri olarak besin zincirinin en üstünde yerlerini aldı.
Jura’da sürüngenlerin ezici üstünlüğü olsa da, ilkel memeliler bu dönemde gelişme ve çeşitlenmelerine devam etti. İlk çiçekli bitkilerin de Jura’nın sonlarına doğru evrimleştiği düşünülüyor.
Juranın sonunda küçük bir kitlesel yok oluş gerçekleşti. Yok oluştan karasal ekosistemler, özellikle dinozorlar, pek fazla etkilenmedi. Ammonitlerin pek çok cinsi, deniz sürüngenleri, midye ve istiridye türlerinin yüzde 80’i ve pek çok sığ su canlısı yok oldu. Bu yok oluşun sebebi henüz bilinmiyor. Ancak deniz tabanındaki çok büyük metan yataklarının boşalmasının tetiklediği bir dizi olayın yok oluşa neden olabileceğine dair kuşkular var. Jura’dan sonra Kretase dönemi başladı.
Eksik bilgiler ve Tetanurae hakkındaki tartışmalar
Tetanurae, yalnızca Allosaurus veya Tyrannosaurus gibi bilindik Mesozoik theropodların çoğunu değil, aynı zamanda modern kuşları da içeren, theropod dinozorlarının en çeşitli bölümünü temsil eder. En eski tetanuraelar, en eski Orta Jura’da ortaya çıkmıştır ancak bilinen Orta Jura fosillerinin çoğu son derece parça parçadır, yani yeterince bilgi sağlayamamaktadır. Tetanuraeların mevcut filogenetik analizleri genellikle üç ana soyu, Megalosauroidea, Allosauroidea ve Coelurosauria’yı gösterir ancak bu soylar ve birçok taksonun yerleşimi arasındaki kesin ilişkiler tartışmalıdır. Son araştırmalar, en erken İlk-Orta Jura’daki tetanuraeların tartışmalı bir yayılımına işaret etse de, bu soyun bilinen en eski üyelerinin parçalanmış doğası bu olayı anlamamızı engellemektedir.
Yeni takson, sıra dışı bir tetanurae nitelikleri gösteriyor ve grubun erken evriminde ortaya çıkan yüksek miktardaki yakınsamaları ve dolayısıyla ilk evriminde ortaya çıkan filogenetik belirsizliği vurguluyor.
Araştırmacılar, Orta Jura döneminden kalma bir dinozorun fosilleşmiş kalıntılarını keşfetti. Ekip, dinozorun yaşamında 7 metre 92 cm boya ulaşmış olabileceğini ifade etti. Fosilin kafası bile 81 cm idi. Fosil, Arjantin’in Chubut eyaletindeki Canadon Asfalto Formasyonu‘nda keşfedilmiş ve bulunduğu yerden ötürü Asfaltovenator vialidadi adını almıştır. Bu fosil, Tetanurae grubunun çok eski bir örneğini temsil ediyor, ayrıca, çene dahil kafatası ve bacak ve kollarıyla grubun en eksiksiz fosili konumunda. Makalenin ortak yazarı Diego Pol, “Bu fosilin en önemli özelliklerinden biri kafatasının büyük oranda tam olmasıdır. İskeletin yüzde 50’sine sahibiz” dedi.
Tetanuraelar yayılımı ve evrimi
Modern kuşlar da dahil olmak üzere theropod dinozorlarının aynı atadan canlısı olan Tetanurae, evrimsel tarihlerinin başlarında üç ana gruba ayrılmıştır; Megalosauroidea, Coelurosauria ve Allosauroidea. En eski tetanuranlar, Orta Jura’nın başlarında ortaya çıkmıştır ancak türün ilk fosil kayıtları hala yetersiz.
Bu çalışmada, şu anda farklı Tetanurae soylarının apomorfik (ayrı biçimli) olduğu düşünülen özelliklerini birleştiren ve alışılmadık bir karakter kombinasyonuna sahip olan muhtemel Asfaltovenator vialidadi geninden, bilinen en eski ve en eksiksiz Jura tetanuraelarından birini bildirildi. Asfaltovenator vialidadi, dünyaya egemen olan uzun kuyruklu, et yiyen dinozorların başlangıcıdır.
Filogenetik analiz, canlıyı monofletik (ortak atadan) bir Carnosauria (Allosauroidea + Megalosauroidea) olarak sonuçlandırdı ve yeni taksonun dahil edilmesi, Carnosauria’larda topolojiyi önemli ölçüde değiştirdi. Analiz, Tetanurae’nın örneklerindeki proksimal düğümlerdeki yoğun homoplasyi* gösterdi. Tetanurae yayılmının potansiyel bir etmeni olarak tanımlanan Pliensbachian-Toarcian neslinin tükenme durumunda canlının, geçici olarak çoğalmaya ulaştığı belirtildi.
*Homoplasy; “eşbiçimlilik” olarak Türkçe’de karşılık bulan bu terim, kalıtımsal değil, evrimsel gelişmeden oluşan biçim benzerliğini ifade ediyor.
Bu sonuçlar, yakınsaklık ve paralelliklerin son derece yaygın olduğu tetanurae theropodların ilk yayılımındaki karmaşık morfolojik evrimi vurguluyor.
Kaynaklar;
