Mağara ayısı (Ursus spelaeus), son buzul çağının sonunda nesli tükenen Geç Pleistosen çağı megafauna (dev hayvan) türleri arasında bulunuyor. Scientific Reports dergisinde yayımlanan yeni bir çalışmaya göre, mağara ayılarının neslinin tükenmesine insanlar yol açmış olabilir.
Mağara ayılarının, Avrupa’daki en büyük fosil kayıtlarından biri tarafından temsil edilmekle birlikte, paleogenetik araştırma da dahil olmak üzere birçok disiplinlerarası çalışmaya maruz kalmasına rağmen yıllardır kaderleri tartışılıyor. İsviçre Zürih Üniversitesi’nden Verena Schuenemann liderliğindeki bir araştırma ekibi, mitokondriyal DNA’yı (mtDNA) çıkarmak için Avrupa’da bulunan 59 mağara ayısının kalıntılarını topladı. Bu küçük genetik materyal parçaları (mtDNA) yalnızca bir hayvanın annesinden miras alınır ve farklı yerlerde bulunan hayvanlar arasındaki genetik ilişkileri ortaya çıkarabilir. Ancak, önemli ölçüde mtDNA geçmiş nüfus büyüklükleri için ipuçları sağlayabilir. Yeni yayımlanan çalışmada, Batı, Orta ve Doğu Avrupa’daki 14 bölgeden 59 mağara ayısının mitokondriyal genomu incelendi. Bayesian kuramına dayalı filogenetik analizde araştırmacılar, mağara ayılarının Geç Pleistosen dönemindeki nüfus dinamiklerini ve filocoğrafyanın durumunu yeniden yapılandırmak için 59 yeni genomu, daha önce yayımlanmış 64 mağara ayısı mtDNA dizisi ile karşılaştırdı. Çalışmada, son 50 bin yıl boyunca Avrupa soylarının gözle görülür şekilde daha karmaşık bir biyocoğrafyaya dağılmış olan, beş ana mitokondriyal DNA soyu bulundu.
Buzullar değil ama insanlar mağara ayısının sonunu getirdi
Neandertaller (modern insanların akrabası olarak kabul edilen bir Homo türü) binlerce yüzyıl boyunca Avrupa’da yaşadı. O zamanlarda bölgede mamutlar, yünlü gergedanlar ve kılıç dişli kaplanlar yaygındı. Neandertallerin, bazen sığınmak için girmek istedikleri mağaralarda ayılar yaşıyordu. Bugün, tartışma tüm bu büyük hayvanların nihayetinde ortadan kaybolduğu sorusu etrafında dönüyor. Bazı bilim insanları, yaklaşık 26 bin 500 yıl önce doruğa çıkan son buzul yükselmesinin kurbanları olduklarını düşünüyor. Diğer uzmanlar, mağara ayılarının tükenmesini insanların av yapmasına bağlıyor.
İtalya’da bulunan bir mağara ayısı kafatası, bu tarih öncesi hayvanın son izlerinden birini temsil ediyor. Mağara ayısının DNA’sının analizi, Avrupa’daki modern insanların gelişinin, bu ayıların ölümlerinde çok önemli bir rol oynadığına işaret ediyor. Araştırma ekibi, muhtemelen buzulların değil ama Neandertallerin ve ardından modern insanların Avrupa’ya yerleşmesinin ayıların ölümüne neden olduğunu düşünüyor.
Ekip, veriler mağara ayılarının azalmasının 40 bin yıl önce başladığını, yani son buz çağının başlamasından çok önce başladığını öne sürdü. Mağara ayısının düşüş eğilimi, Homo türlerinin Avrupa’ya yayılmaya başladığı aynı zamanlara denk geliyor. Ekipten Almanya Tübingen Üniversitesi’nden Hervé Bocherens, bu noktada, “Bazı modern insanların Avrupa’ya daha önce ayak basmış olabileceğini gösteren kanıtlar bulunuyor. Ancak bildiğimiz kadarıyla, onlar sadece mağara ayıları azalmaya başladığında, kıtaya yerleşmeye başlamışlardı.” diyor.
Mağara ayısı örneği günümüzün kahverengi ayıları için bir uyarı
İnsanlar, mağara ayılarını sadece etleri için değil, kürkleri ve hatta kendilerine bir tehdit olarak gördükleri için öldürmüş olabilir. Avrupa’ya daha fazla insan yerleştikçe mağara ayıları, besin ihtiyaçlarını karşılamakta da zorlanmış olabilir. Bocherens, “Bu popülasyonlar daha fazla büyüdükçe genetik olarak yoksullaştı, hayvanların bir eş bulmak için popülasyonlar arasında seyahat etmeleri gittikçe zorlaştı.” diyerek farklı bir noktaya değindi. Bocherens’in ifadeleri, ayıların yavrularını zayıflatmış olabilir ve ayıları hastalığa karşı daha savunmasız hale getirmiş olabileceği anlamına geliyor.
Bu arada çalışma, günümüz ayıları hakkında bir uyarıda bulundu. Kahverengi ayılar modern çağda hayatta kaldı, belki daha küçüklerdi ve muhtemelen daha esnek diyetlere sahiplerdi. Bocherens, mağara ayısının azalmasının, kahverengi ayılar için bir uyarı taşıdığını söyleyerek dikkat çekti.
Bocherens, son olarak, “Türler değişen sıcaklıkları izleyebiliyorlarsa değişen bir iklimde hayatta kalabilir. Ama mağara ayısının örneğinin bize gösterdiği gibi, hareket edemezseniz iklim değişikliği çok büyük bir sorun olabilir.” şeklinde konuştu.
Kaynaklar;
