Kediler yüzyıllardır insanlarla birlikte yaşamasına karşın, kedilerin genlerinde çok az değişiklik meydana geldi. Kediler, yüzyıllardır kemirgenleri kontrol etmek, sembolik değerler ve arkadaşlık gibi nedenlerle insan toplulukları için önemli olmuştur. Ancak evcilleştirme süreci ve ilk antropojenik (insan kökenli) yayılmaları hakkında çok az şey bilinmektedir.
Kedi genlerinin kapsamlı bir araştırması, kedilerin hayatlarımıza girmesine rağmen binlerce yıl boyunca büyük ölçüde değişmeden kaldıklarını gösteriyor. Evcil kediler hakkındaki DNA analizi, kedilerin evcilleştirilmeden önce insanların yanında binlerce yıl yaşadığını gösteriyor. Bu süre zarfında, genleri yabani kedilerinkilerden çok az değişti.
Araştırmacılar, eski Romen kedi kalıntıları, Mısır kedi mumyaları ve modern Afrika yaban kedisi örnekleri de dahil olmak üzere, son 9 bin yılı kapsayan 200'den fazla kedinin DNA'sını araştırdı. Çalışma geçtiğimiz günlerde Nature Ecology & Evolution'da yayımlandı. Çalışmada, hem Yakın Doğu hem de Mısır'daki Felis silvestris lybica (Afrika yaban kedisi) kedi popülasyonlarının evcil kedinin gen havuzuna farklı tarihsel zamanlarda katkıda bulunduğu gösterildi.
Bugünün evcil kedilerinin ilk dönem ataları, güneybatı Asya ve Avrupa'da M.Ö. 4400'e kadar uzanıyor. Kediler yaklaşık 8 bin yıl önce Bereketli Hilal'deki (Batı ve Ortadoğu uygarlıklarının doğduğu bölge) çiftçi topluluklarının bulunduğu bölgelerde yaşamaya başladı ve burada insanlarla ilişki içinde bulundu; kemirgenleri avlayarak insanlara katkı sağladı.
Fareler ve sıçanlar, insan medeniyetleri tarafından üretilen ekinlere ve diğer tarımsal mahsüllerin bulunduğu bölgelere ulaşmıştır. Büyük olasılıkla kediler de, kemirgen popülasyonlarını takip etmiş ve insan yerleşimlerine yaklaşmıştır. Leuven Üniversitesi'nden çalışmanın ortak yazarı araştırmacı Claudio Ottoni, “Muhtemelen insanlar ve kediler arasındaki ilk karşılaşmanın nasıl gerçekleştiği budur” diyor.
Tarih öncesi insanlar kedileri kara ve deniz yolculuklarında yanlarında taşıdı
Mısır'a hâkim olan Afrika kedilerinden oluşan ikinci bir soy, Akdeniz'e ve Eski Dünya'nın çoğuna yayıldı. Mısır kedisi, sosyal ve itaatkar özelliklerinden dolayı muhtemelen insanlar tarafından sevildi.
Araştırmanın sonuçları, tarih öncesi insan nüfusunun muhtemelen kedilerini antik kara ve deniz ticaret yolları boyunca kemirgenleri kontrol etmek için taşımaya başladığını gösteriyor.
Ottoni, çalışma boyunca kedilerin DNA'sını tarih boyunca karşılaştırdı. Araştırmalar, insanların kedileri tüm dünyaya taşımasına başlamadan önce hayvanların nasıl değiştiğine dair bir fikir veriyor. Şaşırtıcı bir şekilde, vahşi ve evcil kediler, genetik yapılarında büyük bir fark göstermedi ve bunları ayırt etmek için mevcut olan birkaç özellikten biri, tekir kedilerin postlarındaki işaretlerdir.
Çalışma, Orta Çağ'daki evcil tekir kedilerde ortaya çıkmaya başlayan lekeli veya çizgili post işaretlerinin geç ortaya çıkışına ışık tutuyor. Tekir bir post için olan gen, Osmanlı Devleti'ne kadar uzanıyor. Avrupa ve Afrika'da da yaygınlık gösteriyor. Ancak, sadece 18. yüzyılda, işaretlerin evcil kedilerle ilişkilendirilebilecek kadar yaygınlaştığı; 19. yüzyılda, kedi meraklılarının belirli özelliklere sahip kedileri seçmeye başladığı anlaşıldı.
Kedinin dünyaya dağılması, Yakın Doğu'daki Neolitik dönemde başlamış olsa da, Mısır kedisinin Eski Dünyaya başarıyla yayıldığı Klasik dönemde, dağılma hızı ivme kazanmıştır.
Genel olarak, kediler evrimsel genetikçi ve çalışmanın yazarı Eva-Maria Geigl'e göre, çok fazla şey değiştirmeden insanın evcil bir arkadaşı haline geldi. Köpekler belirli görevleri yerine getirmek üzere seçilmişlerdir - ki bu asla kediler için geçerli değildir - ve bu belirli özellikler için yapılan bu seçim, köpeklerin bugün gördüğümüz birçok cinsle çeşitlendirilmesine neden oldu.
Geigl, “Bunları değiştirmek gerekmediğinden kedilerin böyle bir seçim sürecine maruz kalmasına gerek olmadığını düşünüyorum” diyor.
Kaynaklar;
