Dilhan Eryurt, Google Doodle’da insalığın Ay’a ayak basışının 51. yılında anılıyor. Türkiye’den NASA’ya giden ilk araştırmacı ve ilk kadın araştırmacı olan Dilhan Eryurt’un Güneş çalışmaları, Ay görevinde önemli katkılar sağlamıştı.
Geçtiğimiz yıl insanların Ay’a ayak basışının 50. yılı kutlandı. 20 Temmuz 1969’da Neil Armstrong Ay’da ilk adımlarını atarken, bu başarının ardında mühendislerden astronomlara yüzlerce insanın çalışması vardı. Bunların arasında Dilhan Eryurt’un çalışmaları en önemli olanlardan biriydi.
Dilhan Eryurt ve Ay’a gidiş
NASA‘da çalıştığı dönemde tek kadın araştırmacı olan Dilhan Eryurt, yaptığı çalışmalarla Ay‘a gidilmesinde büyük katkılar sağlamıştır. Dilhan Eryurt, çalışmalarını yıldızların modellenmesi ve Güneş’in evrimi konularında yoğunlaştırmış ve Güneş Modeli’nin daha iyi olması için çalışmalar ortaya çıkarmıştır.
https://twitter.com/GoogleDoodles/status/1285257333774278661?s=20
O dönemlerde Güneş’in günümüzde en parlak halinde olduğu düşünülmekteydi. Ancak Eryurt bunun yanlış olduğunu ve geçmişte çok daha parlak olduğunu ortaya çıkardı. Eryurt’un Güneş’le ilgili yaptığı çalışmalar Apollo 11 görevinin başarılı olması için çok önem taşıyordu. Özellikle Güneş’in Ay üzerindeki etkilerinin doğru hesaplanması, Ay’a iniş için yaşamsal öneme sahipti. Dilhan Eryurt’a çalışmaları ve bu çalışmaların Ay görevine katkılarından dolayı Apollo Başarı Ödülü verilmiştir.
Dilhan Eryurt’un Eğitim Hayatı ve Çalışmaları
Dilhan Eryurt 26 Kasım 1926’da İzmir’de doğdu. Ankara Mimar Kemal İlkokulu’ndan sonra Ankara Kız Lisesi’nden mezun oldu. 1946 yılında İstanbul Üniversitesi Fen Fakültesi Yüksek Matematik ve Astronomi Bölümü’nü tamamladı. Mezuniyetinden sonra 2 yıl fahri asistan olarak Astronomi bölümünde çalışan Eryurt, matematiğe liseden itibaren ilgi duyan bir öğrenciydi. Astronomiye olan sevgisiyse üniversitede matematiğe üstün gelmiştir.
Dilhan Eryurt, 1953 yılında Michigan Üniversitesi’ne lisansüstü çalışmalarını sürdürmek için gider. Amerika’da astrofizik çalışmalarını tamamlayan Eryurt, Ankara Üniversitesi Astrofizik Anabilimdalında asistan olarak çalışmaya başlar. Prof. Dr. A. E. Kreiken’in yanında doktorasını tamamlar ve çalışmalarına devam eder. Ankara Üniversite’nde doçentliğini aldıktan sonra 1959 yılında IUA (Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı)’ndan aldığı bursla Kanada’ya gider.
Kanada’da bilgisayarla tanışan Eryurt, bilgisayarla çalışması burada öğrenir ve yıldızların yapı modellerini hesaplayan programlar yazar. Kanada’dan sonra Amerika’da Indiana Üniversitesi’nde çalışmalarını sürdüren Eryurt, daha sonra NASA‘da Goddard Uzay Araştırmaları Enstitüsü’nde çalışmaya başlar. Bu dönemde Eryurt enstitüdeki tek kadın astronomdur.
Daha sonra Indiana Üniversitesi’nde Goethe Link Gözlemevi’nde yıldız modelleri yapan Prof. Dr. M Wrubel ile çalışan Eryurt kendisine büyük bir bilgisayar verildiğini ve istediği gibi çalıştırabildiğini anlatır. Dilhan Eryurt, Goddard Enstitüsü’nde daha önce tanıştığı Dr. Alastair G. W. Cameron’la birlikte Güneş‘in evrimi üzerine çalışmalar yapar. Goddard Enstitüsü’nde Güneş üzerine yaptıkları çalışmalar NASA’nın uzay msiyonlarında önemli katkılar sağlamıştır. 1969’da Ay görevinden sonra Dilhan Eryurt’a Apollo Başarı Ödülü verilmiştir.
Dilhan Eryurt 1968’de ODTÜ’ye gelir ve Fizik Bölümü’nde çalışmaya başlar. Bu sırada 1. Ulusal Astronomi Toplantısı’nı organize ederler. Nüzhet Gökdoğan‘ın da olduğu bu toplantılar daha sonra düzenli olarak devam eder. 1969’dan 1973’e kadar Dilhan Eryurt NASA’da çalışmaya devam eder. 1973 yılında Türkiye’ye döner ve ODTÜ fizik Bölümü’nde Astrofizik anabilim Dalı’nı kurar. 1977 yılında Tübitak Bilim Hizmet ve Teşvik Ödülü‘nü “Güneş ve yıldızların oluşum ve evrimleri konularında, astrofizik alanında uluslararası düzeyde bilime yaptığı önemli katkılar” için almıştır. 1993 yılında emekli olana kadar 5 yıl Fen Fakültesi Dekanlığı görevini de sürdürür. Dilhan Eryurt Ulusal Gözlemevi’nin açılmasında katkılarda bulunmuştur.
Dilhan Eryurt 2012 yılında 85 yaşındayken Ankara’da kalp krizinden dolayı hayata gözlerini kapatmıştır.
Dilhan Eryurt’ü kendi sesinden “Işıkla Yazılmış Öyküler” Programındaki röportajından dinleyebilirsiniz.
Kaynaklar:
Alp Akoğlu; “Astrofizikte Öncü Bir Bilim Kadını Dilhan Eryurt”, Bilim ve Teknik (TÜBİTAK), sayı 360, Kasım 1997, s. 74-80. Ankara. Erişim
Naymansoy, G. (2009). Türkiye’de Bilim Kadınları ve Bilimin Gelişimine Katkıları. Basılmamış Doktora Tezi). Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.